23 ตุลาคม วันปิยะมหาราช พระราชบิดาแห่งการโทรคมนาคมไทย

23 ตุลาคม วันปิยะมหาราช พระราชบิดาแห่งการโทรคมนาคมไทย

โดย ปรเมศวร์ กุมารบุญ

ในปี พ.ศ. ๒๔๑๘ รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (ในหลวงรัชกาลที่ ๕) วิลเลี่ยม เฮนรี่ รีด กลับมาอีกครั้ง เพื่อขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตสร้างระบบโทรเลขในสยามภายใต้เงื่อนไขเดิมที่ให้ไว้กับในหลวงรัชกาลที่ ๔ แต่ครั้งนี้พระองค์ทรงปฏิเสธ ดังปรากฏในหนังสือ ประวัติ และวิวัฒนาการการไปรษณีย์ไทย ว่า “ทรงพระราชดำริพร้อมด้วยเคาซิลว่า ไม่ควรให้มิสเตอร์รีดจัดทำ แต่ครั้นจะไม่ทรงยอมมีพระบรมราชานุญาตตรงๆ คำที่ทรงยอมไว้แต่เดิมในรัชกาลก่อน (รัชกาลที่๔) ก็จะเสียไป จึงทรงบ่ายเบี่ยงไปว่า สยามตกลงจะดำเนินกิจการโทรเลขเอง ไม่อาจอนุมัติให้ มิสเตอร์รีด จัดทำได้” ทั้งนี้เพราะเงื่อนไขเดิมของรีดระบุว่า หลังจากดำเนินการสร้างสายโทรเลขเสร็จ อังกฤษจะมีสิทธิเต็มที่ในทรัพย์สินและสามารถจัดตั้งบริษัทก่อสร้าง และบำรุงรักษาสายโทรเลขที่วางผ่านจังหวัดต่างๆ ได้แต่เพียงผู้เดียว ซึ่งพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๕ อาจทรงเห็นว่าเป็นเสียเปรียบเกินไป
เมื่อปฏิเสธมิสเตอร์รีดแล้ว สยามจึงต้องเริ่มวางระบบโทรเลขทันที โดยขอประสานการดำเนินกิจการกับบริษัทกิจการโทรเลขแห่งหนึ่งในสหพันธรัฐมลายา (มาเลเซีย) แต่ครั้งนั้นก็ยังไม่ประสบผลสำเร็จจนต้องหยุดโครงการไปพักใหญ่ และกลับมาเริ่มต้นจริงจังอีกครั้งเมื่อ เมอซิเออร์กาเนียร์ กงสุลฝรั่งเศส เข้ามาเจรจาในปีเดียวกัน ดังปรากฏบันทึกในหนังสือที่ระลึก ๑๐๐ ปี การโทรคมนาคมของการสื่อสารแห่งประเทศไทยว่า “ทางการเมืองไซ่ง่อนปรารถนาจะสร้างสายโทรเลขต่อเข้ามาในประเทศไทย การเดินสายโทรเลขในเขตของไทย รัฐบาลฝรั่งเศสรับเป็นธุระจัดสร้างให้เสร็จ เพียงแต่ขอความช่วยเหลือให้ประเทศไทยตัดเสาที่จะพาดสายให้เท่านั้น

เมื่อทำการแล้วเสร็จก็จะยกทางสายโทรเลขให้เปล่าตั้งแต่เขตแดนเขมรเข้ามาจนถึงกรุงเทพฯ” ส่งผลให้ “รัฐบาลอังกฤษซึ่งเป็นคู่แข่งขัน ยื่นหนังสือขอให้งดการที่จะรับทำกับฝรั่งเศสเสีย และว่ารัฐบาลอังกฤษที่ประเทศอินเดีย จะขอสร้างสายโทรเลขติดต่อกับไทยเข้ามาทางเมืองทวายบ้าง”

เพื่อตัดปัญหาที่เกิดขึ้น พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๕ จึงทรงตัดสินพระทัยสร้างระบบโทรเลขด้วยพระองค์เองทันที โดยให้อยู่ในความดูแลของกรมกลาโหม จากนั้นได้ทำการวางสายโทรเลขสายแรก ในปี พ.ศ. ๒๔๑๘ คือ สายกรุงเทพฯ-สมุทรปราการ ความยาว ๔๕ กิโลเมตร ต่อมาได้ขยายเส้นทางเดินสายไปถึงแหลมภูราย จากนั้นได้ทอดสายลวดใหญ่ใต้น้ำ (เคเบิลใต้น้ำ) ต่อออกไปจนถึงประภาคารที่ปากน้ำเจ้าพระยา และสายที่ ๒ คือ สายกรุงเทพฯ-บางปะอิน และขยายต่อไปจนถึงพระนครศรีอยุธยา ในปี พ.ศ. ๒๔๒๑ โดยในระยะแรกจะมีการใช้โทรเลขในทางราชการเท่านั้น จนกระทั่งถึงปี พ.ศ. ๒๔๒๖ จึงเปิดโทรเลขสายตะวันออก (กรุงเทพฯ-ไซ่ง่อน) เป็นบริการสาธารณะ โทรเลขสายนี้ยังถือเป็นสายแรกของไทยที่สามารถติดต่อกับต่างประเทศได้โดยตรงอีกด้วย นับแต่นั้น โทรเลขก็กลายเป็นระบบการสื่อสารสำหรับคนทุกระดับชั้น ตั้งแต่กษัตริย์ถึงสามัญชน

จนกระทั่งได้เปิดให้มีบริการสำหรับประชาชนเป็นครั้งแรก เมื่อ ๑๖ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๒๖ โดยมีอัตราค่าบริการ “คำละ ๑ เฟื้อง” จึงได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ตั้งขึ้นเป็น “กรมโทรเลข” และมีสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอเจ้าฟ้าภานุรังษีสว่างวงศ์ เป็นผู้สำเร็จราชการกรมโทรเลข จากนั้นกลาโหมได้เริ่มมีการนำโทรศัพท์เข้ามาเพื่อแจ้งข่าวเรือเข้าออกระหว่างปากน้ำ สมุทรปราการ กับ กรุงเทพฯ ตั้งแต่ พ.ศ. ๒๔๒๔ และมอบให้กรมโทรเลขดูแลต่อ